Co warto wiedzieć o zabytkach i zasadach ich ochrony

Mini przewodnik po zabytkach Miasta i Gminy Sztum, czyli co warto wiedzieć o zabytkach i zasadach ich ochrony

Zabytek to każda nieruchomość lub rzecz, a także ich część lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działlnością, ktrych zachowanie i ochrona leży w interesie społecznym ze względu na wartości historyczne, artystyczne i naukowe.

Rodzaje zabytków:

• Zabytki nieruchome

Układ przestrzenny miasta, czyli układ urbanistyczny, układ przestrzenny wsi, czyli układ ruralistyczny, założenia dworskie i parkowe, cmentarze, budynki mieszkalne i inne, budowle techniczne, takie jak nptamy, śluzy, transformatory oraz zabytki archeologiczne takie jak np. grody i inne ślady osadnictwa, kurhany, cmentarzyska.

• Zabytki ruchome

Obrazy i iine dzieła sztuki, instrumenty muzyczne, kolekcje, szaty liturgiczne, biżuteria, naczynia, zasoby biblioteczne, a także militaria i wytwory techniki, takie jak np. samochody i inne pojazdy oraz inne cenne dzieła dzłowieka.

Zabytki w Mieście i Gminie Sztum

W Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta i Gminy Sztum ujętych jest około 500 zabytków architektury oraz około 300 stanowisk archeologicznych. Spośród nich 23 zabytki to obiekty o szczególnej wartości, które zostały wpisane przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego. Wszystkie zabytki archeologiczne oraz ponad 300 zabytków architektury to obiekty ujęte w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków Województwa Pomorskiego.

Największą grupę zabytków architektury tworzą domy mieszkalne. Zabytkami sa też kościoły, szkoły oraz figury i krzyże przydrożne, dawne folwarki i założenia dworsko – parkowe.

Charakterystyczne dla obszaru Miasta i Gminy Sztum są budynki wykonane z czerwonej cegły i pokryte dachówką ceramiczną. Popularność muru ceglanego wynika z licznie występujących tu niegdyś cegielni, wytwarzających materiały budowlane z lokalnych zasobów naturalnych. Do dziś zachował się wyłącznie jeden komin cegielni w okolicach miejscowości Węgry. Natomiast domy z cegły zachowują od zapomnienia dawną tradycję budowania na ziemiach sztumskich.

Uznanie za zabytek / wykreślenie zabytku z rejestru zabytków

• Uznanie za zabytek należy głównie do kompetencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Większość cennych obiektów w Polsce została dotychczas uznana za zabytek przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, poprzez wpis do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków oraz do Rejestru Zabytków. Wraz z powstaniem obowiązku prowadzenia Gminnej Ewidencji Zabytków, burmistrz został uprawniony do uznania za zabytek innych cennych obiektów, nieujętych dotychczas w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków. Ustanowienie zabytku przez burmistrza wymaga pozytywnej opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

• Wykreślenie zabytku z rejestru wymaga zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i może nastąpić w wyniku wniosku złożonego przez właściciela lub posiadacza zabytku. Możliwe jest skreślenie zabytku z urzędu, w szczególności w wyniku zniszczenia lub nieodwracalnej utraty walorów. Wykreślenia najcenniejszych zabytków, wpisanych do Rejestru Zabytków, dokonuje Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. Zabytki znajdujące się w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków wykreśla Wojewódzki Konserwator Zabytków. Zabytki spoza Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków wykreśla burmistrz za zgodą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Ochrona zabytków

Organy administracji publicznej zobowiązane są przepisami prawa do ochrony zabytków. Działania ochronne polegają na prowadzeniu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Burmistrza i Radę Miejską działań mających na celu:

• zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,
• zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków,
• udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,
• przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,
• kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,
• uwzględnianie zadań ochrony w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

W ramach powyższych działań Burmistrz sporządza Gminną Ewidencję Zabytków. Dla obiektów ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków Rada Miejska uchwala Program Opieki nad Zabytkami i ustala zasady ochrony zabytków w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W przypadku braku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zasady ochrony zabytków ustala się w decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

Wszystkie działania wymagają uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

Opieka nad zabytkami

Właściciel lub posiadacz zabytku zobowiązany jest przepisami prawa do opieki nad zabytkiem, która polega w szczególności na zapewnieniu warunków:

• naukowego badania i dokumentowania zabytku,
• prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,
• zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,
• korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,
• popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Roboty budowlane przy obiektach wpisanych do Rejestru Zabytków obligatoryjnie wymagają uzyskania pozwolenia na budowę, w szczególności dotyczy to:

• przebudowy, remontu i rozbiórki,
• przemieszczenia zabytku nieruchomego,
• innych działań, które mogłyby spowodować zmianę wyglądu obiektu.

Do czynności wymagających uzgodnienia przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków należy również zmiana przeznaczenia lub zmiana sposobu użytkowania obiektu. Pozwoleń Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie wymaga bieżąca konserwacja zabytków.

Roboty budowlane przy każdym zabytku, wymagają uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków na etapie decyzji o warunkach zabudowy oraz decyzji o pozwoleniu na budowę lub na etapie zgłoszenia czy zmiany sposobu użytkowania. Uzgodnienia te są dokonywane przez właściwe dla sprawy organy administracyjne, w tym m.in.: Starostwo Powiatowe w Sztumie z siedzibą w Sztumie, przy ulicy Mickiewicza 31.

Prawa przysługujące właścicielowi zabytku wpisanego do Rejestru Zabytków:

• prawo ubiegania się o dotację na prace konserwatorskie lub remont zabytku (przyznawane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz jednostki samorządu terytorialnego),
• prawo zwolnienia z niektórych podatków, m.in. podatku od nieruchomości lub podatku rolnego.

Informator

Informacje o obiektach wpisanych do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego oraz informacje o obiektach ujętych w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków Województwa Pomorskiego:

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdańsku

ul. Pohulanka 2

80-807 Gdańsk

tel. 58 301 62 67, 58 320 20 94

www.ochronazabytkow.gda.pl

Wykaz i informacje o obiektach ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta i Gminy Sztum:

Urząd Miasta i Gminy Sztum

ul. Mickiewicza 39

82-400 Sztum

www.sztum.pl i www.sztum.e-geoportal.pl

Informacje na temat zasad i sposobów ochrony zabytków znajdują się w dokumentach takich, jak:

• Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego,
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,
• Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Sztum

Zasady opieki nad zabytkami i ochrony zabytków regulują przepisy:

• ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
• ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
• ustawa Prawo Budowlane z dnia 7 lipca 1994r.,
• ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym.